Το σαρανταήμερο των Χριστουγέννων

Αναδημοσιεύουμε το παρακάτω άρθρο του βασικού συνεργάτη της εφημερίδας μας "Τα Σελλαδίτικα Νέα" και αείμνηστου δασκάλου του χωριού μας, Χρήστου Η. Σεργιάννη, από το φύλλο 43 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1989). Ο Χρήστος Η. Σεργιάννης, με τα άρθρα του, έχει καταγράψει σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του χωριού μας και, έτσι, οι ιστορίες που μας άφησε παρακαταθήκη συνεχίζουν να είναι ανεκτίμητης αξίας για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι. Οι μεγάλοι έχουν πολλές και ποικίλες αναμνήσεις για την περίοδο του σαρανταημέρου πριν από σαράντα, πενήντα και περισσότερα χρόνια. Επειδή ήταν μια περίοδος έντονης θρησκευτικοκοινωνικής ζωής για μικρούς και μεγάλους, θά ‘ταν σκόπιμο τώρα που πλησιάζουν τα σημερινά Χριστούγεννα ν’ αναφερθούμε στο θέμα αυτό για να μάθουν τα παιδιά μας και τ’ αγγόνια μας, τον τρόπο θρησκευτικοκοινωνικής ζωής των πατέρων και των παππούδων τους κείνες τις εποχές

Στις 14 Νοέμβρη, όπως ξέρουμε, είναι η γιορτή του Αγ. Φιλίππου κι είναι η τελευταία μέρα της «γαστριμαργικής ασυδοσίας». Για σήμερα μιλάω, όχι για κείνες τις εποχές που η νηστεία αποτελούσε μόνιμη κατάσταση ζωής, «χρονικής», όπως λέει και ο λαός μας. «Εν πάσει περιπτώσει». Του Αγίου Φιλίππου απόκρευε όλος ο κόσμος. Άλλος με μια κότα κι άλλος μ’ ένα κοψίδι παλιόγιδα, πού ‘σφαζαν ο Μπάρμπα Γιάννης ο Λυπημένος, ο Μπάρμπα Γιώργος ο Σεργιάννης (Βζης), ο Μπαρμπαλέξης ο Σαπρίκης και άλλοι χασάπηδες. Απ’ εδώ και πέρα (σταυρός και βούλα), τέρμα το κριάς, τα ψάρια, τα γαλακτερά και όσα αρταίνουν. Οι χριστιανοί «καλούνταν» να εξαϋλωθούν σωματικά, που είναι το πρώτο στάδιο άσκησης για πνευματική και ψυχική ανάταση, που μαζί με την εξομολόγηση του πνευματικού θα δεχτεί λευκός, κατάλευκος τη «Θεία Κοινωνία». Και το τηρούσαν σχεδόν στο σύνολό τους, προπαντός οι γυναικούλες, που με μεγάλη σκοτούρα ετοίμαζαν τα καθημερινά νηστίσιμα φαγητά, όπως τα λάχανα -άφθονα τότε, τις λαχανόπιτες, τα γουμίδια, τα μιρμιλόνια, τη ζιματούρα, τις προμάδες με τις ελιές, τα κρεμμύδια, τα σκόρδα τα τόσα άλλα… λιπαρά! Με την έναρξη της σαρακοστής άρχιζαν και τα σαρανταλείτουργα. Ο σεβάσμιος παπάς μας, παρά τα γηρατειά του και τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, πορευόταν αγόγγυστα στον οίκο του Θεού με το ράσο «κατσιούλα» και το χέρι στην καρδιά, για να κάνει τη γέφυρα από τη γη στον ουρανό με τις ατέλειωτες δεήσεις του, για να περάσουν τα παρακάλια των ζωντανών στους αγαπημένους νεκρούς των. Άκουγες την καμπάνα παράωρα και σ’ έπιανε ρίγος. Ένιωθες πως δεν σ’ αγγίζει η κόλαση της κοσμοχαλασιάς του καιρού. ‘Ενιωθες πως είσαι κοντά μαζί με το Θεό και ξανακοιμόσουν τον ύπνο των αγγέλων.

Με το σαρανταήμερο της νηστείας, συνδυάζονταν πολλές φορές και το σαρανταήμερο των καιρικών συνθηκών. «Μωρέ τι καιρός είναι τούτος; Σαρανταήμερο είναι;» λέει πολλές φορές ο λαός μας. Πίτσι-πίτσι κάθε μέρα. Εικοσιτετράωρα, σαρανταοχτάωρα. Βδομάδες. Έρευαν τα λόγια και οι οχτιές. Έβγαιναν (ξεχείλιζαν) τα ρέματα και οι μάνες (μεγάλα χαντάκια), φούσκωναν τα χαντάκια και τα σαϊτάρια (αυλάκια) των χωραφιών. Γράδωναν οι τζομπαναραίοι στα γρέκια και τις καλύβες, λούφαζαν οι γεωργοί στα τζάκια και τα κατώγια. Τότε αναγκάζονταν ν’ αποφασίσουν ηρωικές εξορμήσεις για κλαρί στο λόγγο και για χορτάρι στα γρασίδια. Ήταν και οι γκαστρωμένες γελάδες, οι πρατίνες και οι γίδες που κινδύνευαν να απορρίξουν. Άλλοι έβρισκαν την ευκαιρία να γομώσουν τα σαμάρια, τις αλιμαργιές και τα καπίστρια. Άλλοι να ξεσπορίσουν τα καρπούζια, (ρόκες/καλαμπόκια/διαλεγμένες για σπόρο), άλλοι να ξεκαθαρίσουν τον καπνό (ήταν πολλοί καπνοπαραγωγοί τότε), άλλοι να χαβανίσουν καπνό (να κόψουν καπνό ψιλό), κι άλλοι να ταχτοποιήσουν τα γεωργικά τουςς εργαλεία για την καινούργια γεωργική χρόνια.

Οι κοπέλες και οι γυναίκες είχαν δικό τους τρόπο ζωής. Πέρα από τις καθημερινές σπιτικές δουλειές είχαν και τα ξενύχτια. Μαζεύονταν τα βράδια στα σπίτια της γειτονιάς, κι εκεί, μέσα σε ευχάριστο κλίμα παρέας, έπλεκαν και κένταγαν τραγουδώντας, χαχανίζοντας και κουτσομπολεύοντας. Μα δύσκολα έβγαινε το άδολο κουτσομπολιό στον «αέρα», όπως λέμε σήμερα. Έτσι μου φαίνεται να φωνάξω δυνατά. Πόσο όμορφος ήταν ο κόσμος τότε, παρά τις φτώχειες και τα βάσανα της ζωής του! Σήμερα, έχουμε όλα τα καλά μας, μα το χειρότερο είναι το ασίγαστο άγχος που πλημμυρίζει τα κύτταρά μας και σκοτεινιάζει την ψυχή μέρα και νύχτα. Έτσι κύλαγαν οι μέρες και οι νύχτες μέχρι την προπαραμονή και παραμονή της μεγάλης γιορτής της χριστιανοσύνης. Το τι γινόταν τότε, δεν είναι εύκολο να περιγράφει. Αυτά που αποπειρώμαι να περιγράψω δεν φτάνουν ούτε τον ένα κόκκο σιταριού στο σεμνό πιάτο της γριούλας, που με κατάνυξη και ευλάβεια προσφέρει θυσία στην εκκλησιά. Τα σπίτια μοσχοβολούν κερί και μέλι. Οι πρωτόγριες με τις μεσόκοπες στρίβουν τα φτίλια, αναλιγώνουν (μαλακώνουν) τα κεριά και φτιάχνουν ψυχοκέρια και ψυχολαμπάδες. Άλλες ασβεστώνουν μέσα κι έξω, άλλες πλένουν τα καντήλια και καθαρίζουν τα κονίσματα, άλλες ετοιμάζουν τις λειτρουγιές, τα υψώματα, τα χριστόψωμα, τα σταυρουδάκια για τ΄ αγόρια και τις κ΄τσούνες για τα κορίτσια. Πρέπει να δοθούν στα παιδιά της οικογένειας και στ’ αναδεχτούδια• έτσι το θέλουν τα παλιά μας έθιμα.

Τα παιδιά χαίρονται, φωνάζουν κραυγές χαράς, χοροπηδούν, γίνονται ενοχλητικά μπαινοβγαίνοντας στο σπίτι κι ενοχλούν τις γυναίκες πό’ χουν τόσα και τόσα να ετοιμάσουν. Καμιά δύναμη δεν μπορεί να τ’ αποτρέψει παρά μόνο τα τα βελάσματα και τα γουρλίσματα. Είναι τα ζώα που γίνονται θυσία στη γιορτή του Χριστούλη μας. Τότε, τσούρμα-τσούρμα τα παιδιά τρέχουν στις γειτονιές για να δουν το «απαίσιο θέαμα». Είναι και περίεργα, άλλα θέλουν και το μεράδι τους. Τη φούσκα (την ουροδόχο κύστη) που πολύ τους αρέσει να τη φουσκώνουν με στέη (καλαμιά) ή και να την κάνουν μπάλα επενδυμένη με δίμιτο. Απ’ τα γρούνια ήταν η μεγαλύτερη και ανθεκτικότερη φούσκα. «Ε, ρε, τι διάολος γινόταν όταν έσφαζαν τα γρούνια!». Δυο-τρεις ανέτρεπαν το γρουν’ και το κράταγαν, ας πούμε γερά. Ο σφάχτης βύθιζε το μαχαίρι στον παχύ λαιμό του και προσπαθούσε να βρει το «καρκάκι». Το γρουν’, στην προσπάθειά του να επιζήσει, επέτεινε τις δυνάμεις του, ανέτρεπε τους βαστάζους και λακούσε στα κήπια αφηνιασμένο. Κους-κους-κους οι γυναίκες με ένα ταψί καλαμπόκι. Πού να ημερέψει το γρουν’! Τότε έρχονταν οι σκληρο με τα τσεκούρια και τα δίκανα. Όμως και τα βάναυσα επιτρέπονται όταν τα ζώα γίνονται θυσία στη γιορτή του Χριστού. Ακόμα και οι παραβιάσεις της νηστείας ,από την παραμονή, με κομμάτια ψητού και τσιγαρίδες, που κάνουν να μοσχοβολούν όλες οι γειτονιές του χωριού μας. Το ξημέρωμα συγκλονιζόταν από τον παρατεταμένο πανηγυρικό ήχο της καμπάνας. Καλούσε μικρούς και μεγάλους σε πάνδημη προσέλευση στη γιορτή του νεογέννητου Χριστούλη μας. Αυτό όμως είναι άλλο θέμα για άλλη φορά.